İki yada daha fazla sözcüğün, kaynaşıp kalıplaşarak oluşturduğu yeni sözcüklere "bileşik sözcükler" denir.
'devekuşu, akbaba, affetmek, rica etmek, bilirkişi, yüzbaşı, bozkır, cumartesi'... gibi sözcükler bileşik sözcüklerdir.
Not: İsim soylu bir sözcükle etmek, eylemek gibi bir yardımcı fiilin oluşturduğu bileşik sözcüklerde, eğer ses türemesi, ses düşmesi gibi bir ses olayı olmuyorsa, oluşan bileşik sözcük ayrı yazılır: "yok olmak, arz etmek, terk etmek".. gibi. Ancak ses olayı varsa, yeni oluşan sözcük bitişik yazılır: "hissetmek, affetmek, kaybolmak" .. gibi.
Bileşik sözcükler beş yolla oluşturulabilir:
Anlam kaymasıyla oluşan bileşik sözcükler: Bu yolla yapılan bileşik sözcükleri oluşturan sözcüklerden birisi ya da her ikisi birden asıl anlamından kaymıştır:
balkabağı \
adamotu \
dülgerbalığı / Birinci sözcükler kendi anlamlarından kaymıştır.
rüzgargülü \
kafatası \
ustabaşı / İkinci sözcükler kendi anlamlarından kaymıştır.
devetabanı \
suçiçeği \
aslanağzı / Her iki sözcükte anlam kayması yaşamıştır.
Ses düşmesiyle oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken ilk sözcüğün son sesli harfi ya da ikinci sözcüğün ilk sesli harfi düşer.
kayıp olmak --> kaybolmak
sabır etmek --> sabretmek
kayın ata --> kaynata
pazar ertesi --> pazartesi
Ses türemesiyle oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken iki sözcük arasında bir sessiz harf türer.
af etmek --> affetmek
his etmek --> hissetmek
zan etmek --> zannetmek
Ses kaynaşmasıyla oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken iki sözcükten birinde ses değişimi olur.
ne için --> niçin
ne asıl --> nasıl
sütlü aş --> sütlaç
Sözcük türü kaymasıyla oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken bileşenlerden en az birinin sözcük türü değişir.
biçer döver (fiil + fiil) --> biçerdöver (isim)
miras yedi (isim + fiil) --> mirasyedi (sıfat)
bilgi sayar (isim + fiil) --> bilgisayar (isim)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder