20 Ocak 2016 Çarşamba

Bileşik Sözcükler

İki yada daha fazla sözcüğün, kaynaşıp kalıplaşarak oluşturduğu yeni sözcüklere "bileşik sözcükler" denir.
'devekuşu, akbaba, affetmek, rica etmek, bilirkişi, yüzbaşı, bozkır, cumartesi'... gibi sözcükler bileşik sözcüklerdir.

Not: İsim soylu bir sözcükle etmek, eylemek gibi bir yardımcı fiilin oluşturduğu bileşik sözcüklerde, eğer ses türemesi, ses düşmesi gibi bir ses olayı olmuyorsa, oluşan bileşik sözcük ayrı yazılır: "yok olmak, arz etmek, terk etmek".. gibi. Ancak ses olayı varsa, yeni oluşan sözcük bitişik yazılır: "hissetmek, affetmek, kaybolmak" .. gibi.

Bileşik sözcükler beş yolla oluşturulabilir:

Anlam kaymasıyla oluşan bileşik sözcükler: Bu yolla yapılan bileşik sözcükleri oluşturan sözcüklerden birisi ya da her ikisi birden asıl anlamından kaymıştır:

balkabağı  \ 
adamotu     \
dülgerbalığı  /   Birinci sözcükler kendi anlamlarından kaymıştır.

rüzgargülü \
kafatası      \
ustabaşı      /  İkinci sözcükler kendi anlamlarından kaymıştır.

devetabanı \
suçiçeği       \
aslanağzı     /  Her iki sözcükte anlam kayması yaşamıştır.

Ses düşmesiyle oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken ilk sözcüğün son sesli harfi ya da ikinci sözcüğün ilk sesli harfi düşer.

kayıp olmak --> kaybolmak
sabır etmek --> sabretmek
kayın ata --> kaynata
pazar ertesi --> pazartesi 

Ses türemesiyle oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken iki sözcük arasında bir sessiz harf türer.

af etmek --> affetmek
his etmek --> hissetmek
zan etmek --> zannetmek

Ses kaynaşmasıyla oluşan bileşik sözcükler: Bileşik sözcük oluşturulurken iki sözcükten birinde ses değişimi olur.

ne için --> niçin
ne asıl --> nasıl
sütlü aş --> sütlaç

Sözcük türü kaymasıyla oluşan bileşik sözcükler:  Bileşik sözcük oluşturulurken bileşenlerden en az birinin sözcük türü değişir.

biçer döver (fiil + fiil) --> biçerdöver (isim)
miras yedi (isim + fiil) --> mirasyedi (sıfat)
bilgi sayar (isim + fiil) --> bilgisayar (isim)
 

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder